Đến
hôm nay, các thế hệ người Việt Nam đã sống ở miền bắc từ khoảng năm
1960 đến 1975, và trên cả nước từ năm 1975 đến 1986, vẫn chưa quên những
tháng, ngày gắn liền với một thời kỳ lịch sử gọi là thời bao cấp. Trong
tâm trí của rất nhiều người vẫn còn lưu giữ hình ảnh hàng người xếp
hàng chen chúc trước cửa hàng lương thực, chất đốt, thực phẩm, bách
hóa,… Cùng với đó là tem phiếu mua vải vóc, thực phẩm, chất đốt, phụ
tùng xe đạp,… luôn được mọi gia đình cất giữ cẩn thận, vì nếu để mất có
thể đẩy gia đình vào cảnh thiếu thốn trong một thời gian. Đó là lý do để
một thời “mất sổ gạo” tồn tại như thành ngữ dùng chỉ người có vẻ mặt
buồn bã, “mì chính cánh” được coi như biểu thị cho đắt đỏ, hiếm hoi, còn
“bữa tươi” là niềm vui không dễ có của không ít gia đình… Thời bao cấp
qua đi, đất nước không ngừng đổi mới, phát triển, cuộc sống toàn dân
được cải thiện, nâng cao. Trong bối cảnh đó, các bức ảnh, thước phim,
bài báo, tài liệu, hiện vật,... thời bao cấp trở lại như lẽ tự nhiên, vì
dẫu thế nào, dù đời sống vật chất, tinh thần đã thay đổi thì một thời
dù khó khăn, vất vả vẫn luôn là những ký ức, kỷ niệm không thể phai mờ
trong đời sống tinh thần của những người đã từng sống, làm việc và cống
hiến trong giai đoạn đó. Trong nhiều gia đình, người lớn tuổi vẫn vui vẻ
kể cho con cháu nghe về những câu chuyện, kỷ niệm của thời bao cấp. Còn
khi đứng trước những hiện vật được trưng bày trong một số triển lãm,
bảo tàng, họ bùi ngùi nhớ về một thời vất vả, phải nỗ lực như thế nào để
vượt qua. Đặc biệt, có một sự thật mà hậu thế phải suy nghĩ là bất kỳ
người nào từng trải qua thời bao cấp cũng đều khẳng định, đánh giá là
tuy kham khổ, thiếu thốn trăm bề song mọi người thời đó vẫn giữ được lối
sống thẳng thắn, trung thực, làm việc hết mình, thương yêu giúp đỡ lẫn
nhau, sẵn sàng đùm bọc, san sẻ với người thiếu thốn hơn mình. Nói cách
khác, tình người giữ vai trò như là một trong các yếu tố cơ bản, quan
trọng góp phần để các thế hệ đi trước đồng lòng vượt qua khó khăn.
Nhìn
từ lịch sử, phải nói rằng sau khi hòa bình lập lại ở miền bắc vào năm
1954, từ tro tàn của chiến tranh, từ một nền kinh tế chủ yếu là sản xuất
nhỏ lại kiệt quệ vì chiến tranh chưa có khả năng nhanh chóng đáp ứng
nhu cầu của con người, trong khi sự giúp đỡ từ bên ngoài hầu như không
có, Đảng, Nhà nước đã lãnh đạo nhân dân miền bắc nỗ lực quên mình để tổ
chức xã hội, hàn gắn vết thương chiến tranh, phục hồi và tổ chức lại nền
kinh tế, Vừa từng bước tích lũy cơ sở vật chất, tinh thần xây dựng xã
hội mới, vừa ủng hộ sự nghiệp đấu tranh thống nhất đất nước của đồng bào
miền nam. Nhưng sau chưa đầy 10 năm, khi chúng ta vừa đạt được một số
thành tựu kinh tế - xã hội thì đế quốc Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại
bằng không quân đối với miền bắc, từ đó miền bắc bước vào thời kỳ mà
“tự lực cánh sinh” là tất yếu, “tất cả vì miền nam ruột thịt” là nghĩa
vụ thiêng liêng. Trong bối cảnh nền kinh tế có sức sản xuất thấp, không
đủ khả năng đáp ứng nhu cầu của xã hội thì sử dụng tem phiếu phân phối
lương thực, thực phẩm theo đầu người là phương án khả dĩ có thể giải
quyết những vấn đề liên quan nhu cầu vật chất cơ bản của xã hội, con
người. Trong hơn 30 năm chiến tranh, nhân dân miền bắc và đồng bào ở khu
giải phóng miền nam luôn đồng tâm hiệp lực, chắt chiu, đồng cam cộng
khổ cùng Đảng và Nhà nước vượt muôn ngàn gian khổ để bảo vệ miền bắc,
giải phóng miền nam.
Năm
1975, đất nước thống nhất, việc phân phối hàng hóa thiết yếu trong xã
hội theo chế độ tem phiếu tiếp tục tồn tại trên phạm vi cả nước, phần do
điểm xuất phát về kinh tế thấp, sức sản xuất hạn chế, Nhà nước vẫn vận
hành theo cơ chế quản lý kinh tế kế hoạch hóa tập trung. Mọi vùng miền
đất nước đều bị tàn phá, trong chiến tranh, hàng triệu nạn nhân chiến
tranh cần được hỗ trợ, phần là do chúng ta phải chịu sự tác động nghiệt
ngã phi lý từ chính sách cấm vận của Mỹ, lại phải đương đầu với hai cuộc
chiến tranh ở biên giới tây nam và biên giới phía bắc, trong khi đó sự
giúp đỡ của các nước anh em, bè bạn cũng không còn như trước... Hơn 10
năm sau ngày đất nước thống nhất thật sự là thời gian thử thách bản
lĩnh, trí tuệ, năng lực của Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam. Trong
giai đoạn khó khăn đó, nhiều giải pháp đã được đề xuất, áp dụng,… nhưng
để giải quyết một cách đồng bộ, có hiệu quả, tạo đà cho sự phát triển
cần phải có một bước chuyển trong nhận thức, cần đổi mới tư duy, tìm ra
phương thức giải quyết các vấn đề trực tiếp liên quan tới vận mệnh đất
nước, tới cuộc sống của nhân dân.
Nhận
thức đó đã thể hiện cụ thể trong Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành
Trung ương do đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung
ương Đảng (khóa V) trình bày tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI
của Đảng (năm 1986) khi nhấn mạnh “điều quan trọng là phân tích sâu sắc
các nguyên nhân chủ quan, nêu rõ các sai lầm, khuyết điểm trong hoạt
động của Đảng và Nhà nước”. Với sự tiếp cận khách quan, phương châm nhìn
thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật, Đảng đã chỉ
ra được những hạn chế, khuyết điểm, sai lầm, từ đó có bước đột phá để mở
ra thời kỳ phát triển mới cho đất nước. Từ năm 1986 đến nay, trên cơ sở
đổi mới tư duy chính trị và kinh tế, Đảng và Nhà nước cùng toàn dân
thực hiện sự nghiệp đổi mới, kết hợp hài hòa giữa xây dựng Nhà nước pháp
quyền XHCN của dân, do dân, vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng với xây
dựng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng hướng đến mục
tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Sau hơn 30
năm, diện mạo đất nước và đời sống của nhân dân đã có sự phát triển vượt
bậc, Việt Nam trở thành nước đang phát triển có thu nhập trung bình,
ngày càng hội nhập sâu rộng với thế giới, sức mạnh mọi mặt của đất nước
được nâng lên…
Hôm
nay, cái ăn, cái mặc đã không còn là nỗi lo của hầu hết gia đình Việt
Nam. Bát cơm độn ngô, sắn, hạt bo bo… thiếu thịt cá đã trở thành hình
ảnh của quá khứ rất xa. Từ thành thị tới nông thôn, nhà tranh vách đất
được thay thế bằng nhà mái ngói, nhà xây kiên cố. Hàng chục triệu xe
máy, ô-tô lưu thông trên mọi nẻo đường cũng đồng thời “soán ngôi” của xe
đạp một thời. Tiện nghi hiện đại không còn là tài sản riêng của đô thị,
mà lan tỏa đến mọi miền đất nước. Từ thành thị tới nông thôn tràn đầy
hàng hóa tiêu dùng từ bình dân đến cao cấp. Và nhiều năm qua mỗi khi Tết
đến, thay cho thói quen tích trữ, lo chuẩn bị “túi hàng Tết” bảo đảm
sinh hoạt cả gia đình suốt mấy ngày, nhiều gia đình bận bịu tới tận ngày
giáp Tết vẫn có thể ghé qua siêu thị mua đủ thực phẩm, hàng hóa, hoa
quả, bánh trái… Chuyện thiết thực, cụ thể hằng ngày đó trở nên bình
thường đến mức làm nhiều người trẻ tuổi sinh ra và lớn lên khi đất nước
đã phát triển lại ngỡ cuộc sống vốn như vậy. Để rồi khi biết về khó
khăn, vất vả cha ông đã phải chịu đựng trong quá khứ, một số người đã
thiếu sự chia sẻ, đồng cảm và biết ơn thế hệ đi trước. Một số người thì
tò mò, nghi ngờ về những gì được kể lại, nghi ngờ cả sự cố gắng, nỗ lực
của một thế hệ, không tin cuộc sống đã từng như thế. Thậm chí, từ đó đã
đi đến chỗ giễu cợt, mỉa mai, coi thời bao cấp là “bất bình thường,
không thể chấp nhận”. Chưa kể, với những kẻ thiếu thiện chí, trong đó có
người từng trải qua, còn đi xa hơn khi xưng xưng thời bao cấp là “bản
chất của chế độ, đày đọa, đẩy nhân dân cảnh đói nghèo”, cố tình xuyên
tạc, “bôi đen” quá khứ nhằm lèo lái, dẫn dắt nhận thức của người tiếp
nhận theo hướng mơ hồ, tiêu cực...
Với
mỗi con người, dù dồn hết tâm sức cho hiện tại cũng không thể chối bỏ
quá khứ. Và đối với mỗi dân tộc, mọi mất mát, hy sinh trong quá khứ luôn
có ý nghĩa nền tảng cho hiện tại - tương lai. Do đó, khắc ghi tấm gương
hy sinh của hàng triệu chiến sĩ và đồng bào, nhớ về tổn thất vô cùng to
lớn của toàn dân trên hai miền nam - bắc trong quá khứ, cũng phải khắc
ghi, phải nhớ về gương của hàng triệu con người từ trẻ đến già đã tự
giác, đã thầm lặng hạn chế và hy sinh các nhu cầu chính đáng của bản
thân mình vì sự nghiệp lớn. Chính vì thế, những ai đang muốn chối bỏ,
giễu cợt, phê phán thời bao cấp, muốn chối bỏ, giễu cợt, phê phán quá
khứ của dân tộc cần suy nghĩ nghiêm túc xem lại mình. Về vấn đề này, một
bạn trẻ đã từng viết và công bố cách đây chưa lâu: “Cách tốt nhất để
đánh giá những gì mình có trong hiện tại là bằng cách nhìn lại quá khứ.
Không chỉ quá khứ của chính mình, mà cả quá khứ, hoàn cảnh của gia đình,
xã hội và rộng hơn là của đất nước mình… Nếu như bạn nhìn thấy những
hình ảnh chết chóc, mất mát, đau thương trong chiến tranh, bạn sẽ cảm
thấy cuộc sống của chúng ta ở hiện tại quá tuyệt vời, cho dù nó không
hoàn hảo hoặc vẫn còn “thiếu thốn” đối với bạn. Bạn được sống, được học
hành, bạn không sợ bị đói, bạn có nhà để ở, có cơ hội để làm việc có thu
nhập… Cuộc sống tốt đẹp hiện tại bạn có chính là nhờ sự cố gắng của
những người đi trước, của thế hệ ông bà, bố mẹ, những người đã nỗ lực
bằng mọi giá để tặng cho bạn món quà cuộc sống vô giá của ngày hôm nay.
Chúng ta luôn nên cảm thấy biết ơn về điều đó. Nếu như ý thức được điều
đó một cách sâu sắc, có thể bạn sẽ bớt đi những suy nghĩ ích kỷ mà nghĩ
nhiều cho những người chung quanh hơn, cố gắng đầu tư vào bản thân để
đóng góp nhiều hơn sao cho cuộc sống hôm nay và ngày mai còn tốt hơn nữa
cho tất cả mọi người để sự tồn tại của bạn không trở nên vô nghĩa”.
Nguồn: Nhân Dân