Trên địa bàn Cam Ranh theo thống kê có 70 di tích lịch sử văn hoá trong đó có 6 di tích được công nhận là di tích cấp quốc gia, có 2 di chỉ khảo cổ học nổi tiếng (di chỉ khảo cổ học Xóm Cồn và Hoà Diêm) và lễ hội dân gian nổi tiếng gắn liền với đời sống ngư dân ven biển là lễ hội cầu ngư với tục thờ Cá Ông.
Danh sách hệ thống di tích cấp tỉnh
STT
|
Các di tích
|
loại hình di tích
|
01
|
Đình Khánh Cam (phường Ba Ngòi)
|
Kiến trúc nghệ thuật
|
02
|
Đình Trà Long (phường Ba Ngòi)
|
Kiếntrúc nghệ thuật
|
03
|
Lăng Ông - Đền Bà (phường Cam Phúc Nam)
|
Lịch sử Văn hoá
|
04
|
Đình Bình Ba (Xã Cam Bình)
|
Lịch sử Văn hoá
|
05
|
Lăng Ông Nam Hải (phường Cam Phúc Bắc)
|
Lịch sử văn hoá
|
06
|
Trụ sở UBND cách mạng Lâm thời (xã Cam Lập)
|
Lịch sử văn hoá
|
UBND cách mạng lâm thời huyện Ba Ngòi: nay là nhà Bảo tàng thuộc phường Cam Linh, thành phố Cam Ranh. Nơi đây ngày 22/8/1945 dưới sự lãnh đạo chỉ đạo trực tiếp của tỉnh ủy Khánh hòa, đảng bộ huyện Ba Ngòi đã đã tổ chức tập hợp đông đảo quần chúng xuống đường biểu tình, chiếm nha đại diện hành chính (tức UBND cách mạng Lâm thời).Trong ngày hôm đó, Đồng chí Nguyễn Xuân Cúc đại diện UBND cách mạng lâm thời tỉnh đã buộc tên Kiểm Lý Tôn Thất Ẩn giao nội ấn tín. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân ngày 22/8/ 1945 đã thắng lợi. Hiện nay, UBND cách mang lâm thời huyện Ba Ngòi là di được công nhận di tích cấp tỉnh.
Tượng đài Hữu nghị Việt- Nga: nằm toạ lạc trên đường Nguyển Tất Thành nối Cam Ranh với Nha Trang, cách sân bay Cam Ranh 500m về phía Bắc theo đường chim bay. Đây là công trình kiến trúc được xây dựng để tưởng nhớ 44 quân dân Liên Xô và 176 quân dân Việt Nam đã hi sinh vì hoà bình và ổn định khu vực khi đang thi hành nhiệm vụ tại căn cứ vật tư kỷ thuật cho lực lượng hải quân Liên Xô và Việt Nam trên bán đảo Cam Ranh, tượng đài Hữu nghị Việt - Nga còn là công trình kiến trúc nghệ thuật thẩm mỹ cao, là một trong những tác phẩm điêu khắc nghệ thuật từ đá granit lớn nhất Việt Nam tác giả là Kiến trúc sư Nguyễn Quốc Thắng. Trong tương lai không xa đây sẽ là điểm đến của khách du lịch trong và ngoài nước
Tượng đài Bác Hồ: tượng đài cao 7,9m (tượng cao 3,9m, đế cao 4m) được làm bằng đá hoa cương màu trắng xám, theo mẫu phác thảo của nhà điêu khắc Trần Việt Hưng, phù điêu làm theo mẫu của nhà điêu khắc Nguyễn Xuân Tiên. Đây là công trình ghi lại sự kiện Bác Hồ đến vịnh Cam Ranh để hội kiến với D'Argenlieu - Cao ủy Pháp tại Đông Dương (ngày 18-10-1946) nhằm kéo dài thời gian hoà hoãn, trước khi cả dân tộc bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp.Tượng đài khắc họa hình tượng Bác Hồ đứng trên mũi tàu với gương mặt suy tư, tay nắm chặt thể hiện quyết tâm giữ nền độc lập cho dân tộc VN.
Đồn Vigie và Công trình quân sự trên núi Hòn Cò đảo Bình Ba: đồn Viegie và công trình quân sự gồm hệ thống các ụ súng khổng lồ do thực dân pháp xây dựng từ đầu thế kỷ XIX. Trên ngọn núi án ngữ trước đảo này được thực dân pháp bố trí 1 trận địa liên hoàn để từ đây có thể quan sát vùng lãnh hải quan trọng này. Len lõi theo con đường mòn rậm bóng cây là hệ thống đường hầm xuyên đảo đuợc đúc kiên cố bằng petông với đầy đủ các phòng cho các binh lính sinh sống. Đi vào bên trong hầm không khí trở nên mát lạnh lạ thường. Ở đây, có rất nhiều thằn lằn núi sinh sống, mỗi con to bằng 3 đến 4 ngón tay người chụm lại. Thông qua đường hầm chúng ta có thể qua được mặt bên kia đảo do vậy đường hầm cũng chính là sợi dây huyết mạch dẫn đến các trận địa pháo gồm 5 ụ súng khổng lồ quay các hướng, chứng minh sức mạnh và tội ác của địch trong chiến tranh. Trên đỉnh hòn cò là trận địa pháo với khẩu úng thần công có bán kính 20mm quay được các hướng để bắn. Theo lời kể lại của các cụ bô lảo khẩu thần công này có thể bắn xa đến tận Phan Rang.
Mộ Ông Tướng: ngôi mộ ẩn mình dưới bóng cây cổ thụ bồ đề quanh năm xanh tốt bên vệ đường quốc lộ 1A thuộc phường Ba Ngòi (có 3cửa sông chảy ra biển nên gọi Ba Ngòi). Về thân thế và lai lịch của ngài đang được các cơ quan nhà nước chức năng nghiên cứu song không biết tự bao giờ mộ Ông Tướng được nhân dân trong làng tín ngưỡng thờ cúng và trở thành nơi linh thiêng của người dân trong tỉnh và ngoài tỉnh. Hàng năm, nơi đây vào dịp tết cũng như xuân kỳ thu tuế nhân dân trong làng tổ chức lễ hội cầu an và các ngày đầu năm mới nhân dân trong vùng thường đến đây hái lộc, cầu nguyện. Đây sẽ là một trong những điểm du lịch tâm linh thu hút đông đảo du khách.
Lăng ông – Đền Bà: ngôi lăng nằm sát biển thuộc tổ dân phố Phúc Xuân, phường Cam Phúc Nam, đền chính thờ ông Nam Hải, bên cạnh còn có cảnh điện riêng thờ mẫu . Hàng năm có tổ chức lễ hội cầu ngư. Hiện nay, ngôi lăng trở thành nơi sinh hoạt văn hóa, tinh thần không thể thiếu đối với người dân trong làng. Là ngôi Lăng còn lưu giữ và có sắc phong nhiều nhất trong hệ thống di tích lịch sử văn hóa ở Cam Ranh, (11 sắc phong niên đại từ đời tự đức đến đời vua Khải Định, đươc UBND tỉnh công nhận di tích cấp tỉnh năm 2006)
Di tích lưu niệm sự kiện Đại hội Đảng bộ huyện Cam Ranh lần đầu tiên: thuộc thôn Gò Hàu suối nước ngọt xã Cam Lập, vào hạ tuần tháng 5 năm 1945, dưới sự lãnh đạo chỉ đạo của Tỉnh ủy Khánh Hòa, đảng bộ lâm thời huyện Ba Ngòi đã tổ chức thành công Đại hội đảng bộ lần thứ 1. Đại hội đã bầu ra Ban chấp hành Đảng bộ huyện Ba Ngòi và đánh giá tình hình lãnh đạo phong trào cách mang từ khi có Đảng lãnh đạo đến năm 1949 và đề ra phương hướng giai đoạn hoạt động tiếp theo.
Trận đánh Lỗ đất: tại vùng 4 Hải Quân (cách sân bay Cam Ranh 1km theo hướng bắc. Vào rạng sáng ngày/7/8/1969 đã diễn ra trận đánh đầu tiên của quân và dân ta vào quân cảng Cam Ranh, tiêu diệt nhiều quân và máy bay của địch, đốt cháy kho đạn và nhiều trụ sở đóng của giặc, góp phần làm thất bại âm mưu chiến tranh cục bộ của Mỹ ở chiến trường Đông Dương.
Chùa Từ Vân: thuộc phường Cam Linh, ngôi chùa được nhiều người biết đến với tên gọi chùa Ốc. Từ những vỏ ốc, vỏ sò, điệp, san hô, với bàn tay khéo léo, óc sáng tạo và đức tính chịu thương chịu khó, các nhà sư đã tự tay kết nên ngôi bảo tháp cao 19m, 12 tầng địa ngục, vườn thưọng uyển và nhiều công trình hạng mục khác. Hiện nay, chùa Từ Vân đang là điểm của nhiều du khách trong và ngoài nước.
Phổ Hiền Ni Tự: với diện tích 5 ha, nằm trên ngọn đồi một trong những nhánh núi Hòn Rồng thuộc địa bàn phường Ba Ngòi, Phổ Hiền Ni tự có vẻ đẹp còn hoang sơ thánh thiện, trầm tỉnh, thoát tục bởi phong cảnh hữu tình và những bức tuợng phật với khuông mặc hiền từ, bao dung đứng trên đồi. Đến đây du khách có thể ngắm toàn bộ quanh cảnh Cam Ranh và bán đảo Cam Ranh. Hiện tại ngôi chùa đang được tiếp tục xây dựng. Đây cũng sẽ là điểm du lịch văn hoá, tâm linh trong lương lai không xa.
Đình Khánh Cam: thuộc tổ dân phố Khánh Cam 1, phường Ba Ngòi, Đình Khánh Cam là ngôi đình cổ với kiến trúc, họa tiết hoa văn trang trí tinh xảo mang đậm kiến trúc thời Nguyễn của vùng đất Nam Trung Bộ, đình thờ Thành Hoàng, tiền hiền, hậu hiền. Hiện tại đình còn lưu giữ 04 sắc phong vua triều Nguyễn ban và được UBND tỉnh KH công nhận di tích cấp tỉnh. (Thuộc di tích kiến trúc nghệ thuật và được đánh giá là một trong những ngôi đình có kiến trúc đẹp nhất thành phố Cam Ranh).
Đình Trà Long: Nằm trên đường tỉnh lộ 9, phường Ba Ngòi, được xây dựng vào khoảng nửa thế kỷ XIX, là một ngôi đình có sự hình thành sớm của vùng đất Ba Ngòi xưa, là nơi lưu giữ những lễ hội văn hóa truyền thống khá đặc sắc và đã được các vua triểu Nguyễn ban 07 đạo sắc phong, được UBND tỉnh Khánh Hòa công nhận là di tích văn hóa cấp tỉnh.
Đình Bình Ba: là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh thuộc xã Cam Bình, được xây dựng vào thế kỷ XIX thờ thành hoàng làng và những người có công khai hoang lập ấp. Đình được vua triều Nguyễn ban tặng 02 sắc phong. Hàng năm tổ chức lễ hội truyền thống mang đậm bản sắc dân tộc.
Lăng Ông Nam Hải Bình Ba: một trong những cụm hệ thống di tích nằm sát biển, Lăng thờ Cá Ông. Theo bà con ngư dân, cá Ông là một vị thần biển thường xuất hiện cứu vớt kịp thời những người bị nạn trên biển. Hiện tại lăng còn lưu giử 05 sắc phong thời Nguyễn. Đặc biệt trên vùng đất Cam Ranh, chỉ có xã đảo này còn lưu giữ nét đẹp nghệ thuật dân gian truyền thống hò Bá trạ của đội bá trạo do các trai tráng thanh niên trong làng biểu diễn. Vào tháng 7 hàng năm, nợi đây tổ chức lễ hội Cầu Ngư với nhiều hoạt động văn hóa văn nghệ, diễn tuồng và các trò chơi dân gian như: đua thuyền lắc thúng, kéo co, đầy gậy… thu hút hàng ngàn người dân địa phương và khách du lịch tham gia.
Hiện nay, Lăng Ông Nam Hải Bình Ba được UBND tỉnh Khánh Hòa công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật.
Di chỉ Xóm Cồn: phường Cam Linh thành phố Cam Ranh, tại đây qua các đơt khai quật khảo cổ đã tìm thấy nhiều mãnh gốm, hòn kê đập, rìu đá, các đồ trang sức như khuên tai, vòng tay, đặc biệt là đồ gốm… các nhà Khảo cổ học đã xếp di chỉ xóm cồn thuộc văn hóa Sa Huỳnh và có niên đại 3.500 – 4.000 năm cách ngày nay.
Di chỉ khảo cổ học Hoà Diêm: Di chỉ khảo cổ học Hòa Diêm thuộc xã Cam Thịnh Đông, thành phố Cam Ranh được phát hiện từ năm 1999 và cho đến nay đã được Bảo tàng tỉnh Khánh Hòa phối hợp với các Viện khảo cổ học, Viện Phát triển bền vững vùng Nam Bộ và trường Đại học Waseda của Nhật Bản khai quật nhiều lần, kết quả khai quật đã ghi nhận Hòa Diêm là một cụm di tích cư trú – mộ táng có niên đại trên dưới 2000 năm và là di tích có tính chất đặc biệt quan trọng trong tiến trình phát triển văn hóa Khánh Hòa, Nam Trung bộ; bắc bộ, ở miền Nam và với các nước khác trong khu vực như Ấn Độ, Đài Loan, Philippines… Hiện nay, UBND thanh phố Cam Ranh đang đề nghị UBND tỉnh Khánh Hòa trình Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận di tích cấp quốc gia và từng bước quy hoạch tổng thể di chỉ này, trong tương lai không xa sẽ xây dựng bảo tàng ngoài trời phục vụ du lịch.